به هنگام نگارش پایان نامه یا مقاله با بخشی تحت عنوان ابزار گردآوری اطلاعات (فصل سوم پایان نامه) برمی خوردید که شما را ملزم به سنجش پایایی و روایی ابزارهای تحقیق می کند. معمول ترین و پرکاربردترین ابزار برای جمع آوری اطلاعات بخصوص در حیطه علوم اجتماعی و پزشکی، روانشناسی و مدیریت، پرسشنامه ها و چک لیست ها می باشد.
به هنگام نگارش پایان نامه یا مقاله با بخشی تحت عنوان ابزار گردآوری اطلاعات (فصل سوم پایان نامه) برمی خوردید که شما را ملزم به سنجش پایایی و روایی ابزارهای تحقیق می کند. معمول ترین و پرکاربردترین ابزار برای جمع آوری اطلاعات بخصوص در حیطه علوم اجتماعی و پزشکی، روانشناسی و مدیریت، پرسشنامه ها و چک لیست ها می باشد. نتایج کمی حاصل از پرسشنامه ها در صورتی قابل اطمینان می باشند که بطور همزمان دو ویژگی اعتماد (پایایی) و اعتبار (روایی) را دارا باشند.
روایی (Validity) چیست؟
روایی در لغت به معنی صحیح و درست بون است. و اما در تعریفی که برای روایی ارائه شده است چنین آمده است: روایی درجه اي از صحت نتایج مطالعه است و نشان می دهد که مطالعه تا چه اندازه اي چیزي را که قصد اندازه گیري آن را داشته است به درستی سنجیده است؟ به عبارتی دیگر مفهوم روایی، به این سوال پاسخ می دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد.
اجازه دهید با ذکر مثالی موضوع را روشن کنیم فرض بر طراحی پرسشنامه ای برای ارزیابی "میزان آرامش فکری زوجین" باشد در صورتی سوالات مطرح شده بیشتر در راستای "میزان در آمد خانواده" طراحی شده است. مسلما نتایجی که بدست می آید پاسخگویی هدف مورد نظر ما (ارزیابی میزان آرامش فکری زوجین) نخواهد بود در نتیجه نتایج حاصله فاقد روایی یا اعتبار می باشند. بنابراین چیزی را که ابزار گردآوری داده ها می سنجند بایستی متناسب با هدفی باشد که پیش گرفته اید در غیر این صورت نتیجه نهایی از ارزش خاصی برخوردار نخواهد بود.
روشی است که نشان می دهد آیا ابزار در ظاهر به درستی متغیر مورد مطالعه را مورد سنجش قرار می دهد یا خیر. و دارای ویژگی های زیر می باشد:
این روش درصصد پاسخ گویی به این سوالات است که آیا سئوالات جنبه های مختلف متغییر مورد سنجش را به میزان کافی و متناسب تحت پوشش قرار می دهد؟ و یا آیا سازه های این ابزار، همان چیزی را که باید بررسی میکند؟ برای سنجش روایی محتوا از روش هامیلتون (نظر فرد مطلع) استفاده می کنیم.
اعتبار همگرایی بیانگر میزان ارتباط و همبستگی میان سوال مربوط به یک حیطه با همان حیطه را در بر می گیرد. به عبارتی تعیین می کند پرسشنامه تا چه حد با دیگر روش هایی که برای بررسی موضوع مورد نظر وجود دارد، همخوانی دارد.
نشان دهنده عدم شباهت پرسشنامه با دیگر پرسشنامه هایی است که در مورد سایر مسائل طرح می شوند به عبارتی این روش روایی به همبستگی ضعیف بین سوالات مربوط به یک حیطه با دیگر حیطه ها دلالت دارد. باید توجه کرد ضریب همبستگی یک سوال با حیطه های دیگر باید کمتر از ضریب همبستگی آن سوال با حیطه های مربوط به خودش باشد.
ملاک پژوهش در اعتبار همزمان این است که آیا دو یا چند گروه از افرادی که در پژوهش مورد نظر مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفته اند قابللیت افتراق دارند یا نه؟
این اعتبار از بررسی رابطه ی نمره های آزمودنی که برخی ویژگی ها را می سنجد و آنچه ادعای پیش بینی آن را دارد به دست می آید.
پایایی (Reliability) چیست؟
لغت پایا همانطور که از آن استنباط می شود به معنای طول کشیدن و دوام داشتن است و منظور از آن بدون تغییر باقی ماندن و ثابت بودن است.
پایایی را می توان این گونه تعریف کرد که درجه ای از یکسان بودن نتایج در طول زمان معین و تحت شرایط مشابه می باشد که قابلیت تکرار (Repeatability) و قابلیت تکثیر (Reproducibility) نتایج اندازه گیری می شود. بدین معنا که اگر در چند زمان مختلف در یک جمعیت از آن استفاده کنیم در نتیجه به دست آمده اختلاف چندانی مشاهده نکنیم. پایایی را باضریب پایایی نشان می دهند که بین صفر تا مثبت یک متغییر می باشد، ضریب صفر نشانگر عدم پایایی و یک بیانگر پایایی کامل می باشد بدین ترتیب هر چه به ضریب یک نزدیکتر می شویم پایایی افزایش می یابد هرچند به ندرت پایایی ابزاری می شود. برای محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه‌گیری، شیوه‌های مختلفی به کار برده می‌شود. از جمله:
تکرار بیش از یکبار سوالات آزمون توسط محقق بر روی نمونه های مورد بررسی. در این روش سنجش بایستی توجه داشته باشیم که اصول اولیه و ساختار اجرای پرسشنامه و سنجش در طول دوره تغییری نکند همچنین اندازه گیری اولیه تاثیری بر نتایج دیگر اندازه گیری ها نداشته باشد. در نهایت ضریب همبستگی بین نمرات حاصل از اجرای دو آزمون برآورده شده تا چگونگی شباهت امتیازات مشخص شود و بعنوان ضریب پایایی به کار رود.
در این روش، دو فرم جداگانه در مورد یک موضوع به یک گروه مشابه داده می شود که هر فرم شامل تعدادی از سوالات آزمون است.
در این روش یک آزمون به دو نیمه تقسیم شده و رابطه همبستگی بین دو نیمه آزمون سنجیده می شود.
این روش شامل دو آزمون است که آزمون های همگنی ( ثبات بین سوالات) هستند که نسبت پاسخ های صحیح به غلط را در هر سوال یا آزمون مد نظر قرار می دهند و برای آزمون هایی که پاسخ آن ها به شکل صحیح یا غلط بیان می شود مفید است.
این روش یکی از روش های سنجش پایایی است که فقط به انجام یک بار آزمون نیاز دارد تا برآوردی از پایایی آزمون را فراهم کند. در کل، ضریب پایایی آلفای کرونباخ زمانی مفید است که سوالات به صورت صحیح-غلط طرح نشده باشند و جهت سنجش ثبات درونی سوالات به کار می رود.
