یک مقاله علمی بسته به نوع مطالعه آن می تواند بر مبنای پژوهش ميدانی و پژوهش كتابخانه ای باشد.
لازمه نوشتن یک مقاله علمی داشتن یک طرح پژوهشی یا فرضیه می باشد. سپس آن طرح را بر اساس روش های مطالعات مشابه قبلی، اجرا کرده تا نتایج مورد انتظار حاصل شود. بعد از اتمام کار، برای اعلام نتایج خود به محققین دیگر، بایستی نتایج و یافته های خود را در قالب مقاله نوشته و در مجلات معتبر به چاپ برسانید. یک مقاله می تواند نتیجه یک پژوهش میدانی باشد و یا بر اساس پژوهش توصیفی نوشته شود. نحوه مطالعه و جمع آوری اطلاعات و داده ها در این دو نوع پژوهش با یکدیگر متفاوت است. از طرفی نحوه نگارش و ساختار مقاله در مراحل مقدماتی این دو نوع مطالعه یکسان بوده اما در مراحل دیگر با یکدیگر متفاوت است.
یک مقاله پژوهشی باید علاوه بر رعایت ارزش های محتوایی، ساختار مقاله را نیز در نظر بگیرد. بسیاری از مقالات به دلیل عدم رعایت یک یا هر دوی این موارد، از سوی مجلات علمی رد می شوند. از دلایل دیگر رد شدن مقاله، مهارت ضعیف نویسنده در نگارش مقاله بر اساس ساختار مورد قبول مجله انتخابی می باشد. محققین روش های استفاده از علوم را به دو دسته تقسیم می کنند:
در ادامه به بررسی ساختار مقاله مبتنی بر پژوهش می پردازیم و در خصوص بخش های مختلف آن صحبت می کنیم.
معمولا تمامی روش ها و اصول ناظر بکار رفته در نگارش مقاله و فعاليت پژوهشی، همگي متكي بر « روش علمي » است. انجمن روان شناسان (APA) برای آنکه بتوانند انتقال یافته های علمی خود را در قالب مجله به آسانی انجام دهند، یک الگوی استاندادری را برای آنها تعریف کرده اند. تقریبا تمامی مجلات علمی که در حوزه علوم انسانی فعالیت می کنند، از آن حمایت می کنند. در ادامه به بررسی هر یک از بخش های مقالات مبتنی بر پژوهش می پردازیم.
موضوع یا عنوان مقاله مبتنی بر پژوهش میدانی، باید به گونه ای انتخاب شود که مضمون اصلی مقاله را در برگیرد و به نوعی گویای نتیجه تحقیق باشد. یک مقاله زمانی می تواند توسط یک خواننده انتخاب شود که دارای عنوان جذاب باشد. یک عنوان مقاله خوب باید دارای ویژگی های زیر باشد:
بعد از تعیین عنوان مقاله، در قسمت زیرین عنوان، اسامی نویسندگان و وابستگی سازمانی آنها ذکر می شود. ترتیب اسامی نویسندگان بستگی به میزان مشارکت آنها در انجام پژوهش و نگارش مقاله دارد. از میان نویسندگان، یک مورد بعنوان نویسنده مسئول مقاله تعیین می شود که با علامت ستاره نشان داده می شود. این نویسنده مسئول معمولا فردی در نظر گرفته می شود که سابقه زیادی در نگارش مقاله داشته و از اساتید بنام و عضو هیات علمی می باشد. در واقع مقاله شما با نام نویسنده مسئول شناخته می شود و نقش مهمی در پذیرش مقاله دارد. نام نویسنده مسئول می تواند در انتهای اسامی نوشته شود. اگر سهم بیشتری از پژوهش و نگارش مقاله بر عهده استاد راهنما باشد، اسم او بعنوان نویسنده اول ذکر می شود. باقی نویسندگان نیز بر حسب میزان مشارکت در نگارش مقاله، نوشته می شوند.
منظور از وابستگی سازمانی، آدرس محل فعالیت علمی نویسندگان می باشد که معمولا آدرس دانشگاه محل تحصیل یا تدریس بعنوان افیلیشن نویسنده انتخاب می شود. برخی از افرادی که در مراکز تحقیقاتی مشغول به فعالیت هستند می توانند علاوه بر آدرس دانشگاه، آدرس مرکز تحقیقاتی را نیز بعنوان افیلیشن ذکر نمایند.
چكيده، یک خلاصه کوتاه اما جامع از کل محتوای مقاله پژوهشی می باشد که نویسنده را از محتوای مقاله آگاه می سازد و به او فرصت می دهد تا در خصوص مطالعه مقاله تصمیم بگیرد. چکیده مقاله پژوهشی، تمامی اجزای مقاله را دربرمیگیرد و می تواند بصورت کلی و یا بخش بندی شده نوشته شود. در حالت کلی، محتویات مقاله در یک پاراگراف بدون هیچ بخش بندی با ذکر هدف، روش کار و نتایج کار بصورت پشت سر هم نوشته می شود. اما در روش بخش بندی، چکیده در 4 بخش هدف، روش کار، نتیجه و بحث نوشته می شود و هر بخش با تیتر مربوطه مشخص می شود. در تصاویر زیر دو نوع چکیده کلی و بخش بندی شده نشان داده شده است
 |
 |
با توجه به اینکه حجم چکیده بایستی کوتاه و بین 200 تا 300 کلمه باشد، از ذكر هرگونه توضيح اضافي خودداریي نمایید. مطالب چكيده بايد طوری نوشته شود که حالت خبری داشته باشد و گویی نویسنده آن را به زبان خودش به خواننده گزارش می کند. طول چكيده مقاله، بستگی به مجله انتخاب دارد و قبل از ارسال مقاله به مجله بایستی اطلاعات لازم در این خصوص را از بخش اطلاعات نویسندگان مجله دریافت کرد.
منظور از واژگان کلیدی، کلماتی هستند که بیشترین تکرار را در متن مقاله دارند. در واقع 80 درصد از عنوان مقاله را کلمات کلیدی تشکیل می دهد. این کلمات بعد از چكيده نوشته می شوند و به خواننده كمك می كنند، تا در جستجوی مقالات مورد نظر خود با استفاده از کلمات کلیدی بتوانند مقالاتی که آن کلمات در آنها بکار رفته را پیدا نمایند. اگر کلمات کلیدی مقاله خود را به درستی انتخاب کرده باشید، مقاله شما در بسیاری از جستجوها توسط کاربران، بالا خواهد آمد. پس از خواندن چكيده و آشنايي اجمالي با روند تحقيق، بفهمد چه مفاهيم و موضوعاتي در اين مقاله مورد توجه قرار گرفته است. معمولاً با توجه به حجم و محتواي مقاله، پنج تا هفت واژه كليدي در هر مقاله بيان مي شود.
ابتدای هر مقاله ای، با یک مقدمه آغاز می شود که برگرفته از فصول اول و دوم پایان نامه می باشد. هدف از نگارش مقدمه، بیان مساله تحقیق، پیشینه تحقیق، ضرورت انجام آن و اهداف اصلی تحقیق می باشد. یک مقدمه بایستی یک منطق اساسی از تحقیق را بیان نماید و به روشنی نشان دهد که چرا این پژوهش در راستای مطالعات قبلی انجام گرفته است. سپس برای توضیح بیشتر در خصوص اهمیت موضوع، به مطالعات پیشین اشاره می کند تا نشان دهد که مطالعه حاضر در ادامه کدام مطالعات انجام گرفته و هدف آن حل کدام مشکل می باشد.
هدف از بيان روش کار پژوهش در مقاله آن است كه با بیان دقیق چگونگی انجام پژوهش، خواننده یا محقق دیگر را قادر سازیم تا در صورت نیاز آن را مجددا تکرا نماید. با توجه به حساسیت بالای این بخش از مقاله، بایستی در نوشتن اطلاعات این بخش توجه زیادی نمایید. زیرا کوچکترین خطا در ارئه مقادیر و واحدها می تواند کل کار پژوهشی شما را تحت تاثیر قرار دهد و در صورت تکرار کار شما توسط محقق دیگر، نتایج مورد انتظار حاصل نشود. در نتیجه اینطور تصور می شود که داده های پژوهشی شما چیزی جز دیتاسازی نبوده است. مواردی که در روش کار مورد بررسی قرار میگیرد شامل:
الف) آزمودنی ها: جامعه مورد مطالعه و ويژگی ها و مشخصات آن از نظر تعداد، سن، جنسيت، ميزان تحصيلات و...همچنين چگونگی انتخاب آنها و در صورت گروه بندی شدن تعداد گروه ها و مقدار افراد هر گروه بيان می شود.
ب) ابزارها: ابزارهای آزمايش، مثل پرسشنامه، تست و... پس از آن بيان می گردد. چنانچه ابزار سنجش، يك وسيله مشهور و استاندارد شده باشد، اشاره به نام آن كافی است، اما اگر يك مقياس خودساخته باشد، بايد چگونگی طراحی و تهيه آن و شواهد مربوط به اعتبار و روايی بودن آن گزارش شود.
ج) طرح پژوهش: به نقشه كار پژوهشگر برای حل مسئله پژوهش، طرح گفته می شود. ابتدا متغيرهايی مستقل، وابسته و تعديل كننده و... بيان می شود، سپس طرح های پژوهشيی، مثل طرح تك آزمودنی پيش تست- پس تست، تحليل واريانس عاملي و... ، كه در روش به كار گرفته شده، بيان مي گردد. همچنين تكنيك های كنترل متغيرهای نامربوط و ناخواسته، مانند تصادفیي ساختن، همتاسازی و غيره مورد توجه قرار مي گيرد.
د) شيوه اجرا: در اين قسمت همه مراحلی كه آزمودنی و آزماينده در طول مطالعه انجام داده اند، به صورت گام به گام تشريح می گردد. گردآوریي داده ها، دستورالعمل های اجرای پژوهش، چگونگی تشكيل گروه های آزمايشی و كنترل، چگونگی اجرای آزمايش و شيوه ثبت پاسخ ها و امثال آن، به طور خلاصه و دقيق توضيح داده می شود.
ر) تحليل داده ها: در اين قسمت چگونگی طبقه بندی، مرتب كردن، خلاصه كردن و تحليل كردن داده ها بيان می شود؛ همچنين روش های آماری توصيفی به كار گرفته شده مثل فراوانی ها، درصدها، نمودارها، مقادير مركزی و پراكندگی؛ و روش های آماری استنباطی، مثل اجرای آزمون f يا z ،t استفاده شده در تحقيق بيان می گردد.
در قسمت نتایج مقاله، بطور مختصر، نتایج حاصل از مطالعه با ارئه اطلاعات اماری در قالب جدول یا نمودار ارائه می شود. ساختار بخش نتايج، مبتنی بر ترتيب منطقی پرسش ها يا فرضيه ها و نيز وابسته به تأييد شدن يا نشدن فرضيه هاست. ترتیب بیان نتایج مطالعه در مقاله می تواند یا بر اساس اهمیت آنها انجام گیرد و یا بر اساس ترتیب سوال ها یا فرضیه ها ارائه شود. اما متداول ترین روش در ارائه نتایج، این است که در ابتدا مهم ترین نتایج آورده شود، سپس به سراغ یافته های کم اهمیت رفت.
در قسمت بحث مقاله، به تحلیل و آنالیز نتایج بدست آمده پرداخته می شود و ارتباط معناداری بین نتایج برقرار می شود. البته ممکن است همیشه این ارتباط معنادار نباشد. با ارتباط دادن نتایج به یکدیگر و مقایسه آنها با نتایج مطالعات پیشین، در نهایت یک نتیجه گیری کلی از پژوهش ارائه می شود. هدف از مقایسه نتایج خود با نتایج دیگران، نشان دادن شباهت ها و تفاوت های موجود در نتایج مطالعات مختلف در راستای یک موضوع می باشد.
بنابراين توصيه مي شود در اين بخش، ضمن توضيح كوتاهی درباره مسئله پژوهش و بيان نتايج تحقيق، به تفسير نتايج پرداخت. در نهایت توضيح داد كه پژوهش حاضر، به گسترش دانش زمينه مورد نظر چه كمكي كرده است، و در ضمن آن، كاربرد احتمالی آن را مشخص كرد و نقاط ضعف پژوهش را همراه با پيشنهادهايی برای پژوهشگران كه در آينده می خواهند در اين زمينه پژوهش، كار كنند، بيان كرد.
