منظور از اندیکس H چیست؟

انتشار 22 تیر 1398
مطالعه 6 دقیقه

شاخص H یا H ایندکس، شاخصی است عددی که میزان بهره وری و تاثیرگذاری یک پژوهشگر را نشان می دهد. این شاخص بر اساس تعداد مقالات پر استناد و تعداد ارجاعات مقالات نویسندگان محاسبه می گردد.

منظور از اندیکس H چیست؟

تا بحال به این موضوع اندیشیده‌اید که در بین نویسندگان مقالات کدام یک موفق‌تر و علمی‌تر هستند یا اینکه بر چه اصولی رتبه‌بندی می‌شوند؟

شاخص H یا H ایندکس، شاخصی است عددی که میزان بهره‌وری و تاثیرگذاری یک پژوهشگر را نشان می‌دهد. این شاخص بر اساس تعداد مقالات پر استناد و تعداد ارجاعات مقالات نویسندگان محاسبه می‌گردد. شاخص H بر خلاف سایر شاخص علم سنجی مانند ضریب تاثیر یا JCR که برای مجله محاسبه می‌شوند، جهت رتبه‌بندی شخص یا اشخاص بکار برده می‌شوند و نشان می‌دهد یک محقق چقدر در زمینه فعالیت خود موثر می‌باشد. از این شاخص می‌توان برای رتبه‌بندی و میزان تاثیرگذاری گروهی از دانشمندان، دانشگاه‌ها و کشورها نیز در حوزه پیشرفت علم استفاده کرد. اکثر پایگاه‌های نمایه کننده مجلات معتبر مثل Scopus ،ISI Web of Science، Google Scholar و ISC جهت ارزیابی عملکرد محققان از این شاخص استفاده می‌کنند. این شاخص بیانگر این موضوع می‌باشد که صرف نگارش مقاله برای ارتقاء علمی پژوهشگران کافی نمی‌باشد بلکه میزان موثر بودن محتوای این مقالات در پیشرفت علمی در زمینه موضوع مورد پژوهش ملاک می‌باشد.

تعریف شاخص H

H ایندکس به این صورت تعریف می‌شود که، وقتی اچ-ایندکس برای شخصی به میزان h است، یعنی تعداد h مورد اثر انتشاراتی (مثل مقاله) دارد که به هر کدام از آن‌ها دست‌ کم h بار استناد شده‌ است. مثلاً اگر می‌گوییم ایندکس تأثیرگذاری علمی فردی از طریق ایندکس اچ به میزان 8 محاسبه شده است، منظورمان این است که این شخص 8 اثر انتشاراتی، مثل مقاله، دارد که به هر کدام از این 8 مقاله، دست‌کم 8 بار استناد شده‌ است.

اگر بخواهیم ایندکس اچ را روی محور نشان دهیم، در محور افقی (x) که از صفر درجه‌بندی می‌شود، هر عدد نشانگر تعداد مقالاتی است که توسط دیگران n بار مورد استناد قرار گرفته‌ است. مثلاً عدد ۳ روی محور xها به این معنا است که ۳ مقاله از این فرد وجود دارد که n بار مورد استناد قرار گرفته‌ است. در محور عمودی یا همان محور yها، تعداد دفعات استناد شدن وجود دارد. این محور نیز از صفر درجه‌بندی می‌شود. نقطه h روی این محور آنجایی است که مقدار روی محور xها و yها مساوی هم بشود. مثلاً ۱۰ مقاله وجود دارد (محور xها) که ۱۰ بار مورد استناد قرار گرفته‌است (محور yها). در این‌جا ایندکس فرد یا گروه مورد بررسی ۱۰ است.

تصویر

  کاربرد شاخص H چیست؟

هدف از طراحی شاخص H متمایز کردن محققانی که تعداد مقالات بیشتری دارند با افرادی است که مقالات تاثیر گذارتری دارند. بدین معنی که صرف داشتن تعداد مقالات بالا به معنی ممکن است محققی مقالات زیادی منتشر کرده باشد اما مورد استناد قرار  نگرفته باشد و برعکس فردی با تعدا مقتالات کمتر بدلیل داشتن مقالات با سطح کیفی بالا میزان استنادات بالاتری داشته باشد. لازم به ذکر است این شاخص برای مقایسه و رتبه‌بندی افراد در یک زمینه فعالیتی یکسان بکار می‌رود به گونه‌ای که افراد دارای H اندیکس بالا دارای رتبه و توانایی علمی بالای می‌باشند.

از این شاخص برای ارزیابی اساتید دانشگاه نیز می‌توان استفاده کرد بخصوص به هنگام گزینش آنها بعنوان استاد راهنما برای پایان نامه‌های دانشجویی، مسلما اساتید دارای ضریب بالا مرتبه علمی بالاتری خواهند داشت و در پیشبرد فرآیند پایان‌نامه موثرتر خواهند بود.  

در اکثر مجلات در کنار ایمپکت فاکتور شاخص H نیز قید می‌گردد که از این طریق می‌توان به اعتبار مجله پی برد بدین ترتیب که هر چه ضریب H مجله بالاتر باشد اعتبار آن نیز بیشتر می‌باشد و مقالات پذیرفته شده در این مجلات دارای اعتبار علمی بالایی هستند که چاپ مقاله در این مجلات شانس دیده شدن مقاله را افزایش می‌دهد و در نتیجه از این طریق میزان ارجاعات و H ایندکس فرد افزایش می‌یابد.

این امتیاز به افرادی که در یک زمینه‌­ی خاص اطلاعات ندارند یا متخصص نیستند کمک می­‌کند بتواند راحت ­تر اعتبار یک محقق را ارزیابی کند. مثلا در یک مصاحبه کاری برای یک شغل تحقیقاتی یا علمی خاص که مصاحبه کننده اطلاعات خیلی خاصی درباره زمینه‌ی علمی شخص مصاحبه شونده ندارد، با توجه به امتیاز شاخص H او می‌تواند بهتر تصمیم بگیرد که چقدر این شخص می ­تواند موثر و کارآمد باشد.

تصویر

معایب H-Index چیست ؟

اچ ایندکس در برخی وضعیت‌ها ممکن است اطلاعات گمراه‌کننده‌ای درباره یک خروجی علمی تولید کند. با این حال اکثر این وضعیت‌ها منحصر به اچ ایندکس نیستند و در سایر پارامترهای مقایسه‌ای نیز ممکن است وجود داشته باشند: 

  • تعداد نویسندگان یک مقاله و سهمی که هرکدام از آن ها در پژوهش داشته اند توسط این ضریب مشخص نمی‌شود.
  • برخی رشته‌های علمی و به تبع آن برخی مجلات، محدودیت‌ها و شیوه‌های مختلفی برای استناد مقالات دارند. گاهی دیده می‌شود یک مقاله مربوط به رشته کشاورزی نزدیک به صد رفرنس دارد اما مقاله‌ای در زمینه ریاضی تعداد رفرنس‌های به مراتب کمتری دارد که این ناشی از تفاوت مجلات و رشته‌های علمی است و شاخص H آنرا لحاظ نمی‌کند.
  • اگر یک محقق تعداد محدودی مقاله داشته باشد اما به دفعات بسیار ارجاع داده شده باشند، شاخص H بالایی نخواهد داشت.
  • H متن ارجاعات را مورد بررسی قرار نمی‌دهد. در یک مقاله ممکن است به مقالات زیادی استناد شده باشد، اما تنها از یک جمله از این مقالات استفاده شده باشد و محوریت اصلی پژوهش تنها بر چند مقاله خاص باشد.
  • یک محقق می‌تواند بارها به تحقیقات پیشین خود استناد کند و این استنادها در شاخص H وی تاثیر می‌گذارند و موجب افزایش کاذب آن شود. البته در WOK می‌توان خود ارجاعی را حذف کرد.
  • دانشمندان و پژوهشگرانی که به هر علت تعداد مقالات آنها بسیار کم ولی بسیار تاثیرگذار بوده‌اند، اچ ایندکس کمی دریافت می‌کنند (برای مثال آلبرت انیشتین که H index برابر ۴ یا ۵ دارد اما دنیای علم را با همان چند مقاله تحت تاثیر قرار داده است!) عکس این مساله نیز صادق است.
  • از آنجا که ارزش‌های شاخص H (یعنی استناد و انتشار) در طول زمان افزایش می‌یابد، شاخص یک پژوهشگر به دوره زمانی علمی پژوهشگر، یعنی سال‌های انتشار و فعالیت او وابسته است، بنابراین نمی‌توان افراد جوان را با محققان مسن‌ از طریق شاخص H مقایسه کرد.
  • تفاوت‌های مربوط به قوانین استناددهی در بخش‌های مختلف علمی، در شاخص H در نظر گرفته نمی‌شود. عقیده بر آن است که استناددهی به طور کل تحت تاثیر عوامل وابسته به رشته است و باعث می‌شود نه تنها مقایسه حوزه‌های مختلف با هم بی‌اعتبار شود بلکه حتی در درون یک رشته و بین گرایش‌های مختلف آن نیز ارزشی نداشته باشد.
  • همچنین، امتیاز H نیز قابل دستکاری شدن است، مثلا یکی از مشکلاتی که وجود دارد اینست که اشخاص می‌­توانند از دوستان و آشنایان خود بخواهند دائم در مقالاتشان به مقاله آنها اشاره کنند تا با این کار تعداد ارجاعات به مقالاتشان بالاتر برود. اما این لزوما به معنی اینکه مقالات او بار علمی بالایی دارند نیست.

H اندیکس چطور محاسبه می‌شود؟

این شناسه می‌تواند دستی محاسبه شود یا با استفاده از پایگاه‌های داده‌ای که مقالات را نمایه زنی می‌کنند مثل اسکوپوس یا ISI web of knowledge و یا پایگاه گوگل اسکولار. در حالت کلی پس از ورود به سایت هر کدام از این پایگاه‌ها می‌توانید با جستجوی نام نویسنده در سایت وارد پروفیل وی شده و ضریب H نویسنده مورد نظر را ببینید.

لطفا امتیاز خود را ثبت کنید
1 5
  ارسال به دوستان:

پرسش و دیدگاه شما
اختیاری
اختیاری (نمایش داده نخواهد شد)
ضروری
پرسش و دیدگاه شما

خدمات موسسه آرمان