طراحی پرسشنامه، یکی از راه های جمع آوری اطلاعات و بررسی وضعیت مورد پژوهش، از افراد مختلف در زمینه یک موضوع خاص می باشد. سوالات پرسشنامه با توجه به موضوع تحقیق و بر اساس استانداردهای مشخصی طراحی می شوند. این استانداردسازی بر اساس پژوهش های قبلی انجام میگیرد. برخی از پرسشنامه ها بصورت از پیش ساخته وجود دارند اما در خصوص برخی موضوعات لازم است تا پرسشنامه جدیدی طراحی شود. برای طراحی پرسشنامه برای یک پژوهش لازم است تکنیک ها و نکات کلیدی لازم در خصوص طراحی پرسشنامه را بدانید.
در روش جمع آوری اطلاعات با کمک پرسشنامه، افراد مورد مطالعه بصورت تصادفی از جامعه انتخاب می شوند و پس از تکمیل پرسشنامه، در صورت نیاز به سوالات شفاهی پرسشگر نیز پاسخ می دهند. گاهی نیز پژوهشگر پرسشنامه را به افراد مورد مطالعه داده و از آنها می خواهد تا بعد از تکمیل فرم آن را برای پرسشگر ارسال نماید. در این حالت سوالات پرسشنامه بایستی به گونه ای طراحی شود که کاملا واضح و روشن باشند تا بدون حضور پرسشگر بتوانند به سوالات پاسخ دهند.
جمع آوری اطلاعات پژوهش از طریق پرسشنامه به دو حالت صورت میکیرد:
- استفاده از پرسشنامه های استاندارد طراحی شده توسط محققین قبلی. این نوع پرسشنامه های به گونه ای طراحی شده اند، که تمامی افراد جامعه ( از کوچک تا بزرگ) بتوانند به سوالات آن پاسخ درستی دهند. نحوه پاسخ به سوالات پژوهش در مطالعات مختلف متفاوت بوده و پاسخ هر فرد با فرد دیگر نیز متفوات خواهد بود.
- بعضی مواقع پیش می آید که در زمینه و موضوعی که ما میخواهیم پژوهش انجام دهیم، پرسشنامه استاندارد وجود ندارد، که در این حالت ما بایستی پرسشنامه را خودمان طرحی کنیم، که به این پرسشنامه، پرسشنامه محقق ساخته گفته می شود. همانطور که گفتیم برای ساخت پرسشنامه بایستی برخی اصول طراحی و استاداردسازی پرسشنامه را بدانید. به همین منظور ما در این بخش اطلاعاتی را برای شما دوستان فراهم کرده ایم که امیدواریم مفید واقع شود.
مراحل ساخت و طراحی پرسشنامه برای پایان نامه
- تعیین هدف از طراحی پرسشنامه : اولین مرحله در طراحی پرسشنامه، تعیین اهدافی است که پژوهشگر می خواهد با استفاده از پرسشنامه به آنها دست یابد. یعنی ابتدا باید بداند که برای چه می خواهد پرسشنامه را طراحی کند؟ برای تحقیق خود به چه اطلاعاتی نیاز دارد؟ آیا جمع اوری پاسخ سوالات فرم پرسشنامه، او را به اهداف خود خواهد رساند یا نه؟ تا زمانی که پاسخ این سوالات را نیابد هرگز نخواهید توانست پرسشنامه مناسبی را طراحی نمایید. همچنین در طراحی سوالات پرسشنامه باید بدانید که از چه روش های آماری برای تجزیه و تحلیل نتایج اطلاعاتی خود استفاده خواهید کرد.
- بیان مسئله : منظور از بیان مساله، روشن کردن هدف اصلی از مطالعه و توضیح کلی از موضوع پژوهشی می باشد. هدف زمینه یابی پرسشنامه ای، توصیف رفتار، طرز فکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. پژوهشگر ممکن است به توصیف یک موضوع یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر علاقه مند باشد.
- تعیین جامعه و انتخاب نمونه : نوع جامعه و نمونه هایی که برای مطالعه انتخاب می شود، بستگی به موضوع تحقیق، میزان موجودیت منابع و علاقه پژوهشگر دارد. این جامعه می تواند یک شهر، یک روستا، یک منطقه آموزشی و مانند اینها باشد. به افرادی که از این جوامع برای مطالعه بصورت تصادفی انتخاب می شوند، نمونه گفته می شود. تا زمانی که جامعه مشخص نشده باشد، امکان طرح پژوهش وجود نخواهد داشت. مثل حالتی که شما میخواهید به یک مسافرت بروید اما مکان و مقصد خود را مشخص نکرده اید پس در این صورت نخواهید توانست برای سفر خود برنامه ریزی نمایید و بدانید که چه چیزهایی در این سفر مورد نیاز شما خواهد بود.
- تنظیم پرسشنامه : در اغلب پرسشنامه ها، مطالب به منظور اندازه گیری متغییرهای وابسته و مستقل تنظیم می شوند. پس لازم است نکات مهم در تنظیم این مطالب را بدانید.
- سؤالات پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشد.
- در پرسشنامه هایی که برای پایان نامه طراحی می شوند، بهتر است از سوالات پاسخ بسته استفاده شود تا سوالات باز. یعنی سوالات بصورتی گزینه ای باشند تا تشریحی.
- از سوالات گزیده در پرسشنامه استفاده کنید. این سوالات معمولا توسط تمامی پاسخ دهنگان، جواب داده می شود.
- افعال سوالاتی که در گذشته مطرح می شوند در یک زمان معین طرح شود..
- سوالات مربوط به گذشته در یک محدودۀ زمانی مشخص مطرح شود. مثلا در 2 سال اخیر یا در طی 5 سال گذشته و ... .
- برای سوالاتی که حساس هستند، حتما چارچوپ خاصی معین نمایید بخصوص در سوالاتی که با عقیده و اعتقادات پاسخ دهنده مرتبط است.
- سوالات پرسشنامه را هدفمند طراحی نمایید، بگونه ای که جنبه های مختلف اهداف تحقیق را در بر بگیرد.
- سوالات طراحی شده را کاملا متناسب با موضوع و ویژگی های جامعه انتخاب نمایید.
- در ابتدای پرسشنامه حتما بعنوان راهنما، نحوه پاسخ دهی به سوالات را به پاسخ دهنده توضیح دهید.
- بررسی مقدماتی پرسشنامه : پیشنویس پرسشنامه را قبل از نهایی شدن، بررسی نمایید. و سوالاتی را که احتمال می دهید برای پاسخ دهنده گنگ و نامفهوم باشد و یا اطلاعات ضعیفی از آن داشته باشد را از پرسشنامه خود حذف کنید. برای اطمینان از انتخاب صحیح سوالات پرسشنامه، جند نمونه از آن را به افراد انتخاب شده از جامعه بدهید تا انها را پاسخ دهند. سپس پاسخ آنها را محاسبه نمایید. در صورتی که درصد پاسخ های بدست آمده کمتر از 75 درصد اندازه نمونه باشد، نشان دهنده آن است که پرسشنامه شما نیاز به تغییرات اساسی دارد.
- طرح پرسشنامه : نحوه طراحی پرسشنامه در میزان نتایج بدست آمده بسیار تاثیرگذار می باشد. نوع سوالات، ساختار سوالات، نحوه نگارش آنها، همگی در میزان پاسخ شرکت کنندگان در مطالعه تاثیر خواهد داشت. مثلا اگر پرسشنامه شما طولانی می باشد، سعی مکنید سوالات مهم را در ابتدای پرسشنامه قرار دهید. لازم به ذکر است که طول پرسشنامه بر دقت پاسخگویی تأثیر دارد. بنابراین در صورت امکان پرسشنامه را مختصر کنید. به عبارت دیگر در پرسشنامهها فقط سؤالهایی را مطرح کنید که در جهت رسیدن به هدفهای پژوهش هستند. نحوه ترتیب دهی به سوالات را بر اساس یک نظم خاصی انجام دهید. یعنی از سوالات مهم تر به سمت سوالات کم اهمیت تر بروید.
بعنوان یک نتیجه گیری کلی، طراحی پرسشنامه نیار به تجربه و اطلاعات کافی در زمینه طراحی سوالات متناسب با موضوع دارد. هر چقدر اطلاعات شما در زمینه موضوع تحقیقتان بیشتر باشد، نوع پرسش هایی که در پرسشنامه مطرح می کند بهتر و مناسب تر خواهد بود و در نهایت نتایج خوبی از آن خواهید گرفت. همچنین علاوه بر حساسیت در طراحی سوالات، موارد اصول نگارشی و واژگانی، اصول اندازه‌گیری، اصول ظاهری و شکلی پرسشنامه را نیز در نظر بگیرید. در طراحی پرسشنامه حتما از افراد با تجربه مثل اساتید دانشگاهی کمک بگیرید.
