کتاب های ترجمه نشده

چطور بفهمیم کتابی قبلاً ترجمه نشده است؟

یکی از سوال‌هایی که اغلب برای کسانی که می‌خواهند کتابی را ترجمه کنند، پیش می‌آید این است که از کجا بفهمند که کتاب مورد نظر، قبلاً ترجمه نشده است و یا سوال دیگر اینکه چطور بفهمند که همزمان با آن‌ها، فرد دیگری در حال ترجمه آن کتاب نباشد. واقعیت این است که ترجمه‌های دوم به بعد یک کتاب، نسبت به اولین ترجمه آن، شانس کمتری برای پیدا کردن مخاطب و در نتیجه فروش در بازار دارند؛ مگر اینکه مترجم ترجمه‌های دوم به بعد، فرد شناخته‌شده و برجسته‌ای در حوزه ترجمه باشد؛ لذا گاهی واقعاً نیاز می‌شود که جواب سوال‌های بالا را پیدا کرد. این نوشته به این سوال‌ها جواب می‌دهد.

ابتدا با سوال اول شروع می‌کنیم:

اولین راه و در واقع بهترین راه برای فهمیدن اینکه کتابی قبلاً ترجمه شده است یا خیر، این است که از سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی کمک بگیریم. تمام کتاب‌های ترجمه‌ای و تالیفی که در ایران مجوز گرفته‌اند و به طور قانونی چاپ و منتشر شده‌اند، در سایت کتابخانه ملی فهرست می‌شوند و مشخصات شناسنامه‌ای آن‌ها ثبت می‌شود؛ بنابراین برای پیدا کردن جواب سوال بالا کافی است در پایگاه داده این سایت جستجو کنیم:

بگذارید این کار را با یک مثال توضیح بدهم:

فرض کنید کتابی مانند The Number Devil را در سایتی مانند آمازون پیدا کرده‌اید و بعد از دیدن جزییات آن تصمیم می‌گیرید آن را ترجمه کنید. برای اینکه بدانید که آیا قبل از شما، فرد دیگری آن را به فارسی ترجمه کرده است یا خیر، کافی است به بخش جستجوی سایت کتابخانه ملی بروید و عنوان انگلیسی کتاب را جستجو کنید:

همان‌طور که می‌بینید، این کتاب قبل از شما دو بار به فارسی ترجمه شده است: یکی توسط انتشارات آییژ در سال ۱۳۸۸ و دیگری توسط انتشارات قدیانی در سال ۱۳۹۱:

اما آیا همین دو ناشر آن را به فارسی ترجمه کرده‌اند؟

خیر! به طور معمول در تنظیم شناسنامه (همان صفحه مشخصات) کتاب‌ها، عنوان اصلی کتاب‌ها را در بخشی به نام «یادداشت» ذکر می‌کنند تا جستجوی آن‌ها آسان‌تر باشد؛ اما گاهی بعضی از ناشران، به دلایل مختلفی مانند بی‌دقتی، عنوان اصلی کتاب را در شناسنامه کتاب ذکر نمی‌کنند؛ بنابراین اگر یک بار دیگر، به جای عنوان انگلیسی کتاب، اسم اصلی نویسنده کتاب را در سایت کتابخانه ملی جستجو کنیم، می‌بینیم که کتاب، توسط انتشارت مدرسه و در سال ۱۳۸۳ نیز به فارسی ترجمه شده است؛ لذا نتیجه می‌گیریم که در هنگام جستجوی کتاب‌ها نباید فقط به اسم اصلی کتاب بسنده کنیم و باید اسم اصلی نویسنده و گاهی حتی اسم ویراستار و یا تصویرگر کتاب را هم جستجو کنیم.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که هیچ‌گاه نباید عنوان فارسی‌ای را که حدس می‌زنید مترجم برای کتاب انتخاب کرده است، جستجو کنید؛ چون همان‌طور که در لینک‌های بالا می‌بینید عنوان کتاب The Number Devil به عنوان‌های مختلفی مثل «شیطونک سرزمین اعداد»، «جن اعداد» و «عدد شیطان» ترجمه شده است. این قضیه در مورد املای فارسی نویسنده کتاب هم صدق می‌کند؛ پس همیشه املای اصلی اسم نویسنده کتاب را جستجو کنید.

حال به سراغ سوال دوم می‌رویم:

چطور از ترجمه همزمان یک کتاب توسط یک مترجم دیگر باخبر شویم؟

واقعیت این است که هیچ روش مطمئنی برای باخبر شدن از این موضوع وجود ندارد؛ اما روش‌هایی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را امتحان کرد:

۱. پرس‌وجو از دوستان و همکاران

یکی از راه‌های فهمیدن اینکه آیا به غیر از شما فرد دیگری در حال ترجمه همزمان کتابی هست یا خیر، پرس‌وجو از دوستان و همکاران است. فرض کنید قصد ترجمه کتابی تازه با موضوعی خاص در رشته ریاضی را دارید. می‌توانید قبل از ترجمه کتاب، از همکاران و یا استادانی که روی آن موضوع کار می‌کنند، پرس‌وجو کنید که آیا خودشان یا همکاران‌شان قصد ترجمه آن کتاب را دارند یا خیر یا آیا کسی در حال حاضر در حال ترجمه آن کتاب هست یا خیر.

۲. پرس‌وجو از نویسنده و ناشر خارجی کتاب

یکی دیگر از روش‌ها این است که از نویسنده و ناشر خارجی کتاب سوال کنید که آیا قبل از شما ناشر و مترجم ایرانی دیگری برای ترجمه کتاب به زبان فارسی اجازه گرفته‌اند یا خیر؛ البته متاسفانه تقریباً تمام کتاب‌های ترجمه‌ای در ایران، بدون اجازه نویسنده و ناشر اصلی کتاب ترجمه و منتشر می‌شوند؛ بنابراین اگر جواب ناشر، منفی باشد، باز هم نمی‌توان مطمئن بود که کتاب مورد نظر در حال ترجمه نباشد.

۳. پرس‌وجو از ناشران ایرانی کتاب‌های قبلی نویسنده

فرض کنید به تازگی کتاب نویسنده‌ای را برای ترجمه انتخاب کرده‌اید که قبل از این کتاب، ۴ کتاب دیگر نوشته است که همگی آن‌ها توسط یک ناشر ایرانی به فارسی ترجمه و با استقبال خوانندگان ایرانی هم روبرو شده است. روشن است هنگامی که شما در حال تصمیم‌گیری برای ترجمه آن هستید، احتمال اینکه این کتاب توسط همان ناشر ایرانی در حال ترجمه باشد، بسیار زیاد است؛ بنابراین سعی کنید قبل از شروع ترجمه، با ناشر ایرانی تماس بگیرید. فراموش نکنید اگر این ناشر، ۴ کتاب قبلی را با ترجمه روان، قیمت مناسب و کیفیت چاپ خوب، روانه بازار کرده باشد، احتمال موفقیت ترجمه شما پایین خواهد بود؛ پس واقع‌بینانه تصمیم بگیرید.

۴. بررسی وب‌سایت و یا وبلاگ نویسنده

گاهی بعضی از مترجمان وقتی ترجمه کتابی را شروع می‌کنند، خبر آن را در وب‌سایت یا وبلاگ شخصی خود اعلام می‌کنند. گاهی حتی نویسنده کتاب هم ممکن است در وبلاگش بنویسد که فلان مترجم و فلان ناشر ایرانی، شروع به ترجمه کتابش به زبان فارسی کرده‌اند؛ بنابراین از این طریق هم می‌توان فهمید که آیا افراد دیگری نیز به صورت همزمان با شما در حال ترجمه کتاب مورد نظر هستند یا خیر.

۵. جستجو در اینترنت

یکی دیگر از راه‌ها، جستجو در اینترنت با عبارت‌هایی مثل persian translation of X یا iranian publisher of X یا iranian translator of X است که در آن‌ها منظور از X، اسم اصلی کتاب است. به عنوان مثال، در صفحه ویکی‌پدیای ترجمه سری کتاب‌های هری پاتر می‌توان یکی از ناشران ایرانی این سری کتاب‌ها و کتاب‌هایی که تا به حال از این سری توسط این ناشر به فارسی ترجمه شده‌اند را دید. جالب است بدانید که تا به حال ۱۶ ناشر ایرانی، این سری کتاب‌ها را به فارسی ترجمه کرده‌اند که گویا فقط یکی از آن‌ها از ناشر اصلی اجازه ترجمه گرفته است!

۶. استعلام از ناشران دانشگاهی

در این روش که مخصوص استادان دانشگاه است، مرکز نشر دانشگاه، قبل از شروع ترجمه کتاب، فکسی را به تمام دانشگاه‌های سراسر کشور ارسال می‌کند که در آن، مشخصات کتاب به طور دقیق ذکر شده است و از آن‌ها خواسته می‌شود که چنانچه استاد یا استادانی از آن دانشگاه در حال ترجمه کتاب مورد بحث هستند، آن را اعلام کنند. اگر یکی از آن دانشگاه‌ها در حال ترجمه کتاب مورد بحث باشند، بلافاصله موضوع را به صورت تلفنی اعلام می‌کنند تا از ترجمه همزمان و موازی‌کاری جلوگیری شود.