دفاع از پایان نامه از بخش‌های مهمی است که هر دانشجو برای فراغت از تحصیل باید پشت سر بگذارد. دانشجویان ماحصل زحماتی را که در مدت زمان مشخصی برای انجام پژوهش پایان‌نامه و نوشتن کشیده‌اند را در روز دفاع می‌بینند که باید در جلسه دفاع پایان‌نامه حاضر شده و از کار و تحقیق خود در مقابل اساتید داور دفاع کنید. از آنجا که این جلسه بسیار اهمیت دارد و درصد زیادی از نمره پایان‌نامه را تعیین می‌کند بر آن شدیم تا در این مقاله از موسسه آرمان در مورد نکات مهم در جلسه دفاع از پایان نامه صحبت کنیم.
نکات مهم در جلسه دفاع از پایان نامه
- چکیده نقش مهمی در ارائه پایان‌نامه دارد چون داوران به ندرت کل پایان‌نامه را مطالعه می‌کنند و بیشتر به چکیده توجه می‌کنند. از نظر داوران چکیده باید شامل این موارد باشد: مقدمه‌‌‌ای برای موضوع در چند سطر، بیان مساله تحقیق که می‌تواند شامل ادبیات تحقیق هم شود در 1 پاراگراف، روش شناسی تحقیق در 2یا 3 سطر، یافته‌های تحقیق در یک پاراگراف و نهایتاً تفسیر از نتیجه‌ها و بحث در یک پاراگراف.
- ارائه مساله باید کاملا دقیق باشد و دقیقاً متن آن به صورت بیان یک مساله باشد نه ضرورت آن. یعنی پژوهشگر باید دقیقاً ماهیت مساله بودن آن را بیان کند نه اینکه بگوید این موضوع از این لحاظ ضروری است بلکه بگوید این یک مساله است که باید بنا به این دلایل برطرف شود.
- در مرور ادبیات تحقیق باید هدف مطرح ساختن و ارائه اطلاعات و دانشی باشد که در این زمینه وجود دارد، و باید معلوم شود چرا با وجود همه ادبیات موجود در این زمینه این موارد را گزینش کردیم. ملاک گزینش ادبیات تحقیق باید نوع مساله و نوع سوالات موجود در تحقیق باشد.
- در مرور ادبیات تحقیق، محقق باید حضور خود را نشان دهد مثلا باید از یافته‌های یک محقق که ادبیات آن را مطالعه کرده انتقاد کند و یا معلوم کند که این اطلاعات چه رابطه‌ای با تحقیق او دارد.
- اگر از مدل یا شاخصی در تحقیق استفاده می‌کنید باید هر کدام را ارزیابی کنید و دلیل استفاده را بگویید و یا اگر مدلی یا شاخصی را نام می‌برید ولی در تحقیق از آن استفاده نمی‌کنید باید توضیح چرای رد این مدل را در استفاده در این پایان نامه توضیح دهید.
- باید بر اساس مساله موجود مدل انتخاب کرد و یا اگر در این میان برای تحقیقتان مدل جدیدی می‌توانید ارائه دهید بسیار خوب است و اگر مدل را خودتان از ترکیب یا اصلاح مدل‌ها بدست آورده‌اید حتماً در دفاع از پایان نامه این موضوع را پررنگ کنید.
- روش شناسی خود را چه در تحقیق و چه در ارائه کاملاً مشخص کنید که کمی است، کیفی است یا ترکیبی.
- اکثر محققین در پایان‌نامه‌ها مطالعه موردی انجام می‌دهند ولی آن را یک پژوهش پیمایشی اعلام می‌کنند باید دقت کنید که در این موارد بگویید رویکرد مطالعه موردی بوده است با استفاده از روش پیمایشی یا روش‌های دیگری که استفاده کرده‌اید.
- اگر در گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده کرده‌اید چون احتمالاً خود پرسشنامه‌ای بودن داده‌ها را یک محدودیت می‌دانید بهتر است از روش‌های برطرف کردن این محدودیت استفاده کنید مثل روش‌های 3 بعدی کردن اطلاعات یا جمع‌آوری داده در زمان‌های مختلف و یا مصاحبه. در هر صورت اگر از این روش‌های استفاده کردید حتما و حتما در دفاع خود از آنها یاد کنید و بگویید که محدودیت پرسشنامه را با این روش‌ها جبران کردید.
- حتما در دفاع از پایان‌نامه خود در مورد دقت و روایی پرسشنامه‌های خود سخن بگویید و به طور دقیق توضیح دهید که چگونه روایی و اعتبار آن را بدست آورده‌اید مثلا اگر آزمون آزمایشی از پرسشنامه‌ها به عمل آوردید حتما بگویید این کار را کرده‌اید حتی تعداد پرسشنامه‌ها را هم بیاورید. و از نام اساتیدی که در این مسیر به شما کمک کرده‌اند نیز استفاده کنید.
- در پیشنهاد دهی پایانی پرسشنامه باید به مسائل محیط زیستی، حقوق شهروندی، اخلاقیات و ... توجه کنید و اگر پیشنهادی یکی از این موارد را نقض می کند حتما توضیح دهید که چرا با وجود این مساله شما این پیشنهاد را می‌دهید. داور باید مشاهده کند که شما همه زوایای پیشنهادتان را می‌شناسید و حتی برای جنبه‌های مضر آن نیز توضیحی دارید.
- اگر مطالعه شما در نهایت منافعش به گروه خاصی می‌رسد باید معلوم کنید گروه چه خصوصیاتی دارد. مثلا اگر منافع نتایج شما به کودکان زیر 8 سال می‌رسد این را مشخص کنید.
- در نگارش نام خود چه در پایان‌نامه چه در پاورپوینت حتما خود را پژوهشگر یا محقق تعریف کنید و اصلاً از کلمه مولف و یا نگارنده استفاده نکنید.
- سوالات و اهداف در تحقیقتان باید واضح، صریح و ساده باشد و پیچیدگی در آن نباشد. به طوریکه خواننده آن را به راحتی درک کند.
- اگر چندین تعریف در مورد موضوع خاصی ارائه می‌دهید. حتماً صریحاً اعلام کنید که از کدام تعریف در پایان نامه خود استفاده می‌کنید. و اساس پایان‌نامه شما بر اساس این تعریف است. مثلا بنویسید و بگویید (در دفاع): اساس پایان‌نامه من روی این تعریف است و یا از این تعریف استفاده می‌شود.
- دفاع از پایان‌نامه شما 50% نمره پایان‌نامه شما می‌باشد پس با اعتماد به نفس، قوی و مغرورانه از آن دفاع کنید.
- در طراحی پاورپوینت جلسه دفاع خود دقت کنید، از رنگ‌های تیره استفاده نکنید، سعی کنید از متحرک سازی در پاورپوینت تا حد ممکن استفاده کنید (مثلا اگر در یک جدول یه یک عدد رسیده اید و این عدد را می‌خواهید در آن اسلاید نشان دهید، عدد مورد نظر را به شکل متحرک وارد صفحه کنید و در جای مورد نظر قرار دهید)، پاورپوینت خود را با عنواینی که می‌خواهید از آنها صحبت کنید، نکات اساسی، جداول، نمودارها، مدل‌ها ارائه دهید، از نوشتن توضیحات طولانی در پاورپوینت بپرهیزید چون ارزش کار شما را پایین می‌آورد و دیگر جذابیتی برای داوران ندارد. داور شما باید از تماشای پاورپوینت شما لذت ببرد و مشتاق باشد که در زمان گوش کردن به شما آن را نیز مطالعه و مشاهده کند، اگر پاورپوینت شما از جملات پر شده باشد دیگر حتی به آن نگاه نمی‌اندازد و به مشکلات کار شما دقت می‌کند اما پاورپوینت خوب و زیبا و جذاب می‌تواند ذهن داوران را از روی مشکلات کار شما به نقاط قوت کار شما انتقال دهد.
- حجم پایان نامه شما نباید زیاد باشد. حجم مورد نظر اکثر داوران پایان‌نامه‌ای با 20-30 هزار کلمه می‌باشد البته در مورد رساله دکتری این رقم به 60-80 هزار کلمه می‌رسد.
- اگر از حروف اختصاری در پایان‌نامه خود استفاده می‌کنید. حتما در اولین جایی که از آن نام بردید آن را تعریف کنید (مثلاً IT=Information Technology).
- اگر حجم پایان‌نامه شما زیاد شده است و لازم است بخشی را حذف کنید، می‌توانید حذفیات را در بخش پیوست پایان‌نامه ارائه دهید.
- از یک روش واحد برای رفرنس دهی استفاده کنید. روش مورد نظر داوران اکثرا روش APA می‌باشد.
- در ابتدای دفاع خود ابتدا از اساتیدی که شما را در اجرای آن کمک کرده‌اند و اساتید که در جلسه دفاع حضور دارند با ذکر نامشان تشکر کنید. در پایان پاورپوینت خود نیز از این افراد نام برده و از تشکر خود را اعلام کنید. در پایان جلسه دفاع بار دیگر از این افراد و افراد حاضر در سالن تشکر کنید.
- شما یک محقیق هستید و نه یک دانشجو در مقابل اساتید، شما بهتر از هر فردی از زوایای تحقیقتان مطلع هستید پس با قدرت و جسارت از آن دفاع کنید. و این را به خاطر داشته باشید که شما در مورد تحقیقتان از داوران بیشتر می‌دانید و این شما هستید که با دفاع خود باید کار خود را مهم جلوه دهید پس با گفتن اینکه من نگرانم یا استرس دارم خود و کارتان را ضعیف نشان ندهید. شما باید درجلسه دفاع خود ثابت کنید که دیگر یک کارشناس ارشد و محقق می‌باشید. حتی طوری برخورد کنید که نشان دهد شما به کارتان و نتایجتان 100% اعتماد دارید و به هیچ وجه ایرادی بر آن وارد نیست. کمی خود بزرگ بینی و شکست ناپذیری در اینجا بد نیست.
- در هنگام دفاع خود بر روی اسلایدهایی که در آن مدل یا جدول مهمی و یا نموداری را ارائه داده اید بیشتر مکث کنید و اجازه دهید تصویر این مدل در ذهن داوران نقش ببنند. با اعتماد به نفس از آنها سخن بگویید.
- همه نکات مثبتی که کارتان دارد، همه زحماتتان را، همه کارهایی که برای بهبود کارتان انجام دادید را در دفاع خود ذکر کنید طوری که داوران احساس کنند شما کار بزرگی را به انجام رسانده‌اید.
- وقت دفاع خود را رعایت کنید. شاید به شما 20-30 دقیقه وقت برای دفاع دهند بهتر است برای خود 25 دقیقه در نظر بگیرید و قبلاً دفاع خود را در این محدودیت زمانی تمرین کنید.
- از مطالبی که در دفاع خود می خواهید مطرح کنید نت برداری کنید زیرا با وجود استرس شاید بعضی از آنها را فراموش کنید. نیم نگاهی به آنها انداختن می‌تواند به شما در یادآوری کمک کند.
- حتی اگر به شما تذکر داده شده است که در 20 دقیقه دفاع کنید باز هم سعی کنید در زمان مورد نظر خود آن را انجام دهید. چون بعدا اگر چیزی را از قلم بیندازید داوران آن را نقص می بینند و بعد که می‌گویید شما گفتید در این محدوده زمانی دفاع کنید می‌گویند "2-3 دقیقه بالا و پایین مهم نیست اما این موضوع که شما مطرح نکردید مهم است".پس اجازه دهید با آرامش کار خود را در زمانی که خودتان قبلاً تمرین کرده‌اید به اتمام برسانید.
- در دفاع خود دقت کنید به گونه‌ای باید دفاع کنید که افراد داخل سالن که از تحقیق شما بی اطلاع هستند کاملاً موضوع را درک کنند و باید روان، پیوسته و ساده مطالب را بیان کنید.
- توجه کنید که داوران کمتر متن کل پایان‌نامه را مطالعه می‌کنند بلکه چکیده و فصل 3 پایان نامه شما که حاوی روش‌شناسی است را مطالعه می کنند پس سعی کنید این بخش‌ها را به دقت و ظرافت بنویسید چون بیشترین خطاهایی که داوران می‌گیرند روی مسائل روش‌شناسی تحقیق می باشد چرا که اکثراً در رابطه با موضوع شما اطلاعی ندارند اما در مورد روش تحقیق خوب می‌دانند پس سعی کنید روی این بخش چه در نگارش و چه در دفاع دقت کنید.
