پایان‌نامه در واقع گزارشی است که دانشجو نتایج تحقیق خویش را که زیر نظر استاد راهنما انجام داده به صورت مکتوب ارائه می‌دهد. هرچند نوشتن پایان‌نامه در دوران کارشناسی الزامی نمی‌باشد ولی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری قبل از فارغ التحصیلی، پایان‌نامه خود را ارائه داده و در جلسه دفاعیه به صورت شفاهی به توضیح آن بپردازند.
پایان‌نامه درواقع تحقیقی است که دانشجویان درباره یک موضوع خاص مرتبط به گرایش تحصیلی شان ، برای دریافت مدرک تحصیلی این کار تحقیقی را انجام می دهند. موضوع پایان نامه نه تنها نباید تکراری باشد بلکه باید موضوعات جدید را مورد هدف قرار دهد، پس هر دانشجو موظف به نگارش پایان نامه با موضوع و محتوای جدید هست .
در بسیاری از متون از کلمهٔ «پایان‌نامه» برای نوشتار پایان دورهٔ دورهٔ کارشناسی یا کارشناسی ارشد و از کلمهٔ «تز» یا «رساله» برای نوشتار پایان دورهٔ دکتری استفاده می‌شود. تفاوت «تز» و «رسالهٔ دکتری» با پایان‌نامهٔ دورهٔ کارشناسی یا کارشناسی ارشد، جدید بودن و نوآوری پژوهش‌های انجام‌شده و همچنین حجم بیشتر این تحقیقات در دورهٔ دکتری است. به عبارتی دیگر پایان‌نامه دوره دوره کارشناسی یا کارشناسی ارشد گاهی می‌تواند ارائه نتایج پژوهشی توسعه گونه در مطالعات و تحقیقات پیشین باشد اما «تز» یا «رساله» لزوماً باید نتایج حاصل از پژوهش ایده‌ای نوین یا ارائه راه حلی برای مسئله‌ای که تاکنون حل نشده بوده‌است، باشد.
در پایان نامه، دانشجو سوال یا موضوعی را بررسی می کند و با تجزیه و تحلیل یا تجارب علمی یا آزمایشی به آن پاسخ می دهد. بنابراین پایان نامه باید دارای مشخصات و ویژگی هایی باشد که آن را از نظر استادان راهنما و مشاور و سپس نزد داوران قابل قبول سازد.
دشوارترین و اولین مرحله در پایان نامه نویسی، انتخاب موضوع پایان نامه است. تحقیق و نوشتن پایان نامه پروژه ای بزرگ است که چند ماه طول می کشد و انجام آن نیازمند نظم و انضباط است ، در نتیجه فرد باید بسیار به موضوع پایان نامه علاقمند باشد. بهترین راه برای شروع این است که به دنبال سوال جالبی باشید. در این مرحله ، شما باید یک سوال خوب پیدا کنید. پیدا کردن پاسخ این سوال هدف از تحقیق و نوشتن پایان نامه شما می باشد.
بر اساس دانشی که دارید موضوع پایان نامه ی خود را به یک موضوع خاص محدود کنید. دامنه و موضوع کلی نیازمند نوشتن یک مقاله ی طولانی است ،در حالی که مقاله ای که در یک حوزه ی محدود نوشته می شود موفق تر است .
هر مقاله ی نوشته شده بایستی یک نقطه ،ایده یا پیام اصلی داشته باشد. بیانیه ی پایان نامه در یک یا دو جمله و بر روی ایده ی اصلی پایان نامه تمرکز می کند و تعیین کننده ی هدف اصلی مقاله است. بیانیه بایستی عنوان مقاله را دربربگیرد و به خواننده بگوید که مقاله یا پایان نامه در مورد چیست؟ و خواننده باید متوجه شود نظر نویسنده در مورد موضوع نوشته شده چیست. پس برای نگارش بیانیه پایان نامه بایستی موضوع پایان نامه کاملا مشخص شده باشد.
بیانیه به توضیح و استدلال همه ی پاراگراف های مقاله بپردازد.
بیانیه باید اثبات کند ، یعنی صرفا یک جمله در مورد موضوع نباشد و با شواهد و جزییاتی هدف مقاله را به خواننده اثبات کند و در خواننده انگیزه ی مطالعه ی ادامه ی پایان نامه را ایجاد کند.
پس از عنوان پایان نامه، چکیده نقش مهمی در آن ایفا می کند چرا که چکیده موجب می شود خواننده به مطالعه پایان نامه علاقه مند شود .بنابراین باید بسیار دقیق و صحیح نوشته شود. چکیده باید علاوه بر کوتاه بودن به برخی از اصلی ترین سوالاتی که در ذهن خواننده وجود دارد پاسخ دهد.
به طور کلی، چکیده باید اهمیت پایان نامه را توضیح دهد اما به طور مختصر و حداکثر در ۴۰۰ کلمه. چکیده باید قابل خواندن باشد، اطلاعات موجود در عنوان نباید در آن تکرار شوند و رفرنس نیز در این قسمت از پایان نامه داده نمی شود.
بعد از چکیده پایان نامه، به ترتیب فهرست مطالب، فهرست علائم و نشانه ها، فهرست جداول، فهرست اشکال و سایر فهرست ها قرار می گیرند. در فهرست ها صفحات اولیه پایان نامه ( تقدیر و تشکر، چکیده و …) ذکر نمی شوند.
دقت داشته باشید که عناوین ذکر شده در فهرست باید دقیقا با عناوین خود متن یکی باشند، حتی این مساله باید در شماره گذاری، نقطه گذاری یا با حروف بزرگ نوشتن نیز رعایت شود. همچنین در نظر داشته باشید که عناوین سرفصل ها مختصر و گویا باشند و به صورت جملات طولانی ذکر نشوند. اگر عناوین اصلی دارای زیرشاخه هستند حتما در فهرست این زیرشاخه ها را با تورفتگی (Indentation) مشخص کنید.
پایان نامه های کارشناسی ارشد طبق استاندارد اکثر دانشگاهها شامل ۵ فصل میشوند. این فصول به ترتیب موارد زیر را در بر می گیرند:
و در پایان نکاتی که در هنگام نگارش پایان نامه می بایست به آنها توجه کرد :
به طور خلاصه می توان گفت هر پایان نامه ای با صفحه بسم الله الرحمن الرحیم شروع شده و به ترتیب دارای قسمت های زیر است :
